Arheologiýa: asyrlarboýy medeniýetleriň gepleşigi

Özbegistanyň paýtagtynda Türkmenistanyň wekilleriniň işjeň gatnaşmagynda  «Merkezi Aziýada ruhy miras we aň-bilim» atly halkara kongresi öz işini dowam edýär. Gatnaşyjylaryň çykyşlarynyň mowzuklary diýseň giň we mazmun taýdan örän baý.

Olarda Merkezi Aziýa halklarynyň çuňňur kökleri, däp-dessurlary we adatlary aýdyň görkezilýär. Şeýle hem bu düşünjeler boýunça islendik pikir alyşmalaryň we tanyşdyryşlaryň sebit ýurtlarynyň arheologiýasyny we taryhyny bilmezden mümkin däldigi logiki taýdan dogry. Şonuň üçin kongresde, onuň umumy mejlislerinde we pikir alyşmalarynda her bir çykyş ediji belli bir derejede taryh we arheologiýa meselelerini gozgady.

Şeýle hem taryhyň maddy taraplaryny takyk bilmezden, ruhy mirasyň we oňa düşünmegiň mümkin däldigi inkär edilip bilinmez. Bu ýerde arheologiýa geçmişiň çuňňur gatlaklaryny açýan we döwlet gurluşynyň, medeniýetiň we halklaryň dünýägaraýşynyň gelip çykyşyny görmäge mümkinçilik berýän ylym hökmünde aýratyn ähmiýete eýe bolýar. Häzirki döwürde arheologiýa diňe bir gadymyýeti öwrenmek bilen çäklenmän, eýsem, ýurtlar arasynda hyzmatdaşlygyň, dialogyň we özara hormat goýmagyň ýollaryny açýan ylmy diplomatiýanyň esasy ugruna öwrülýär.

Mälim bolşy ýaly, müňýyllyklaryň dowamynda Türkmenistanyň territoriýasy gadymy söwda ýollarynyň, medeni zolaklaryň we ösen siwilizasiýalaryň çatrygynda ýerleşipdir. Bu bolsa ýurdy özboluşly miras bilen baýlaşdyrdy, ony öwrenmek ynsanperwer ylymyň we halkara ylmy hyzmatdaşlygyň möhüm bölegine öwrüldi. Ylmy barlaglary ösdürmekde türkmen alymlary ýurduň taryhy we medeni mirasyny gorap saklamaga gönükdirilen ÝUNESKO tarapyndan goldanylýan halkara taslamalaryň çäklerinde işjeň hyzmatdaşlyk edýärler.

Dünýä ylmy jemgyýetçiliginiň ünsüni özüne çekýän ýadygärlikleriň arasynda Margiana siwilizasiýasynyň gadymy merkezi bolan Goňurdepe we ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň sanawyna girizilen gadymy Nusaý we Merw şäherleri aýratyn ähmiýete eýedir. Olary öwrenmek Gündogaryň soňky siwilizasiýalarynyň esasyny düzen sebitlerde döwletliligiň, jemgyýetçilik gurluşlarynyň, senetçiligiň, sungatyň we ruhy medeniýetiň gelip çykyşy baradaky düşünjeleri giňeltmäge mümkinçilik berdi.

Häzirki wagtda Türkmenistanda arheologiýa medeniýet gepleşigini ösdürýär, halklaryň arasynda özara düşünişmegi goldaýar we parahatçylykly hyzmatdaşlygyň gymmatlyklaryny tassyklamakda möhüm orun eýeleýär. Ylmy alyş-çalyşlaryň geljegine ynam, döwletiň we halkara guramalarynyň goldawy, şeýle hem dünýä ylmynyň sebitiň gadymy mirasyna bolan gyzyklanmasynyň artmagy taryhçylaryň we arheologlaryň hemmetaraplaýyn we netijeli hyzmatdaşlygynyň dowam etjekdigine berk esas döredýär.

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Taryh we arheologiýa institutynyň uly ylmy işgäri Jennet Ezimowanyň «Orta Aziýanyň maddy medeniýeti we ruhy mirasy» bölüminde eden çykyşynda: «Türkmenistan medeni we taryhy mirasyň goralmagyna dünýä siwilizasiýasynyň öňündäki jogapkärçiliginiň bir bölegi hökmünde garaýar» diýip belledi.

Merkezi Aziýa sebiti köp wagtdan bäri medeni gatnaşyklaryň, söwda ýollarynyň, alyş-çalyşlaryň we beýik siwilizasiýalaryň emele gelen ýeridir. Şonuň üçin ata-babalarymyzdan miras galan gymmatlyklara düşünmek diňe bir ylmy wezipe däl, eýsem, möhüm medeni wezipedir. Ylmy hyzmatdaşlyk we medeni gatnaşyklar diňe bir ylmy işgärler arasyndaky hünär gatnaşyklaryny berkitmän, eýsem, ýurtlaryň arasyndaky ynam gurşawyny hem ösdürýär.