Ýod-brom suwlaryny gaýtadan işlemegiň ileri tutulmagy

Dünýäde peýdaly magdan serişdeleriniň azalýan döwründe suwda ereýän serişdeleriň, ýagny gidromineral serişdeleriň ähmiýeti artýar, şeýle hem olary ykdysady taýdan peýdaly usulda gaýtadan işlemegiň tehnologiýalarynyň häzirki döwürde möhüm orny bardyr. Munuň ýaly baýlyklar ýurdumyzyň özüne çekiji aýratynlygy bolup, türkmen bazaryna girmegi, peýdaly magdanlaryň çykarylyşyna gatnaşmak isleýän daşary ýurt kompaniýalary üçin gyzykly bolup durýar.

Mikroelementlere baý bolan suwlary ýörite howuzlarda bugardyp almak usuly belli wagtlarda Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň professor-mugallymlary tarapyndan öwrenildi. Şeýle gidromineral serişdeleriň sanawynda ýod-brom suwlary bar, olaryň esasynda ýod öndürilýär. Bu serişdeleri toplumlaýyn gaýtadan işlenende brom birleşmeleri, magniý, kalsiý duzlary, şeýle hem stronsiý, bor we litiý ýaly gymmatly mikroelementleri hem almak mümkinçiligi döreýär.

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Himiýa institutynyň berýän maglumatyna görä, geljegi uly sebitleriň biri – Günorta – Günbatar Türkmenistan. Bu ýerde ýerleşýän känler ykdysady taýdan ösen Balkan sebitinde ýerleşýän «Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň «Hazar» (Çeleken), «Balkanabat» we «Boýadag» ýod zawodlary ýaly himiki kärhanalary çig mal bazasy bilen üpjün edýär.

Bu zawodlarda çig mal hökmünde ýokary mukdarda termal buraw suwlary ulanylýar. Häzirki wagtda ulanylýan ýod-brom esasly känleriň arasynda Günbatar Köpetdagyň düzümindäki «Seýitkerde» we «Guýular» aýratyn orun eýeleýär. Olaryň esasynda «Bereket» zawody işleýär. Türkmenistanyň zawodlarynda ýylda öndürilýän ýod çig malynyň möçberi we onuň gorlary ýurduň dünýäde öňdebaryjy ýurtlaryň hataryna girmegine mümkinçilik berýär. Ýoduň ýyllyk öndüriliş möçberi takmynan 525 tonna barabardyr.

Ýod önümçiligini artdyrmak meselesi Gögerendag-Ekerem nebit-gaz sebitinde, Gögerendag-Garadaşly, Ekeremiň, Gamyşlyjanyň geologiki gurluşlarynda täze senagat suw ýataklaryny özleşdirmek arkaly çözülip bilner. Şular ýaly jisimleriň düzümi birmeňzeş däldir. Balkan welaýatynyň Esenguly etrabynda ýerleşýän «Ekerem» käninden ýod öndürmek üçin çig mal hökmünde öňki nebit guýularynyň töwereginde emele gelen suw howdanlarynda jemlenen plast suwlary ulanylýar.