«Türkmenfilmiň» altyn sahypalary: pagtaçylara «jadyly» öňlügi peşgeş beren «Dursun» filmi

Türkmen kinematografiýasynyň 100 ýyllygynyň öň ýanynda biz onuň taryhynyň altyn sahypalaryna ýüzlenýäris.

Türkmenistanda pagta ýygymy hemişe el zähmetini öz içine alýan giň gerimli möhüm çäre bolupdy. Oguz han adyndaky «Türkmenfilm» birleşiginiň edebi bölüminiň müdiri, kino sungatyny öwreniji we dramaturg Öre Daşgynow 1940-njy ýylda çykan «Dursun» filminde pagta meýdanlarynda önümçilik we zähmet temasynyň aýdyň şöhlelendirilendigini belleýär. Bu film tutuş Merkezi Aziýa üçin ähmiýetli filme öwrüldi.

Filmde pagtaçy Dursun hasyl ýygnamagyň täze, has öndürijilikli usulyny oýlap tapyp, uly öwrülişik edýär. Öňler pagta açylan gozalardan el bilen ýyglyp, ýa-da eginlerinde, ýa-da arkalarynda göterilýän haltalara ýa-da ýörite sumkalara salynýardy. Dursunyň oýlap tapan – öňünde ullakan jübüsi bolan ýörite öňlügi bolsa, ýygyjylara iki eli bilen hem işlemäge mümkinçilik berdi. Bu ýönekeý, ýöne ajaýyp çözgüt zähmet öndürijiligini dört esse artdyrdy.

Dursunyň gazanan üstünligi onuň öz şöhratynyň aýalynyň gazananlarynyň kölegesinde galmagyny kabul edip bilmeýän ýanýoldaşy, çapyksuwar Nury bilen arasynda dawa döretdi. Nuryň göwnüne degilmegi dawanyň döremegine we Dursunyň öýden kowulmagyna getirdi. Emma jemgyýetçilik seslenmesi we komsomol ýaşlary tarapyndan ýazgarylmagy Nuryny öz hereketine gaýtadan seretmäge mejbur etdi, netijede olar ýaraşdylar.

Tiz wagtda Nury iň gowy çapyksuwar bolup, ýaryşda ýeňiş gazanýar we ykrar edilmäge mynasyp bolýar. Dursun bolsa Moskwada agrar senagat toplumynyň öňdebaryjylarynyň abraýly gurultaýyna resmi çakylyk alýar.

Bu wakany döretmek üçin Türkmenistana meşhur moskwaly režissýor Ýewgeniý Iwanow-Barkow çagyryldy. Aşgabat kinostudiýasy onuň döredijilik ösüşi üçin täze meýdança boldy.

Filmde esasy keşpleri janlandyran Nina Alisowa we Alty Garlyýew özboluşly keşpleri döredendikleri üçin SSSR-iň Döwlet baýragyna mynasyp boldular. Türkmen kinosynyň taryhynda ilkinji gezek filmde komiki keşp peýda boldy – Sary Garryýew, ýagny Çary – «goja jigit» keşbinde çykyş edip, oňa uly meşhurlyk getirdi we onuň geljekki kinokärini kesgitledi.

Iwanow-Barkow türkmen milli kinematografiýasynyň kemala gelmegine uly goşant goşdy. Onuň tagallalary netijesinde filmde ilkinji gezek köpçülikleýin türkmen artistleri surata düşdüler, olaryň köpüsi soňra meşhurlyga eýe boldular.

«Dursun» filminiň döredilmegi örän wajyp medeni waka boldy. SSSR-iň Kinematografiýa baradaky döwlet komitetiniň ýolbaşçylary täze zähmet we maşgala gatnaşyklaryny şöhlelendirýän şeýle filmleri düşürmegiň we türkmen kinosynyň ussatlaryndan görelde almagyň zerurdygyny nygtadylar.

Filmiň çykanyndan soň bolsa, «Dursunyň öňlügi» diňe bir Türkmenistanda däl, eýsem, Merkezi Aziýanyň ähli respublikalarynda hem önümçilige goýberildi.